Kontent qismiga oʻtish

Kovtov marosimi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Xitoydagi Kovtov marosimi ijro etish jarayoni

Kovtov /ˈkaʊtaʊ/ sajda orqali koʻrsatiladigan chuqur hurmat, ya'ni tiz choʻkib, boshi yerga tegadigan darajada egilib turishdir. Sinosfera madaniyatida kovtov hurmatning eng yuqori belgisidir. U oqsoqollarga, boshliqlarga va ayniqsa Xitoy imperatoriga, shuningdek, diniy va madaniy obidalarga hurmat koʻrsatish uchun keng qoʻllangan. Hozirgi zamonda kovtovdan foydalanish kamaygan.[1]

Terminologiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Muqobil xitoy atamasi - ketou ; ammo ma'no biroz oʻzgargan: kou (叩) taqillatishning umumiy ma'nosiga ega, ke (磕) "(sirtga) teginish", tou (頭) bosh ma’nosini bildiradi. Ushbu odatning paydo boʻlish sanasi, ehtimol, Xitoy tarixining bahor va kuz davriga yoki urushayotgan davlatlar davriga toʻgʻri keladi (miloddan avvalgi 771–221-yillar), chunki u Sin sulolasi davrida (miloddan avvalgi 221 - 206-yillar) odat boʻlgan.[2]

An'anaviy foydalanish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xitoy imperiyasi protokolida kovtov Xitoy imperatori oldida oʻtkaziladi.[1] Vaziyatning tantanaliligiga qarab, kovtovning turli shakllari qoʻllanadi. Eng tantanali marosimlarda, masalan, yangi imperatorning toj kiyish marosimida imperator fuqarolari "uchta tiz choʻkish va toʻqqizta choʻkish" marosimini oʻtkazishadi, bu esa tik turgan joydan uch marta tiz choʻkish, har safar, tiz choʻkkanda uch marta kovtov qilishni oʻz ichiga oladi. Immanuel Xsu "toʻliq kovtov" ni "uchta tiz choʻkish va boshni yerga toʻqqiz marta urish" deb ta'riflaydi.[3]

Hukumat amaldorlari oʻz vazifalarini bajarish chogʻida imperatorning ulugʻvorligini ifodalaganliklari sababli, oddiy odamlar ham rasmiy vaziyatlarda ularga munosib turishlari kerak edi. Misol uchun, mahalliy sudya huzuriga olib kelingan odam tiz choʻkib, egilib turishi kerak edi. Keyin oddiy odamlar ham tiz choʻkib turishi kerak, Imperator imtihonlarida diplom olgan odam esa oʻtirishiga ruxsat beriladi.

Konfutsiy falsafasi odamdan ota-onasi va bobo-buvilariga katta hurmat koʻrsatishni talab qilganligi sababli, bolalar ham, ayniqsa, alohida holatlarda, keksa ajdodlariga ehtirom koʻrsatishni talab qilishlari mumkin edi. Misol uchun, toʻyda turmush qurgan er-xotin an'anaga koʻra ota-onalarning ikkala oyogʻiga egilib, ularning tarbiyasi uchun minnatdorchilik bildirishlari kerak edi.

Konfutsiy tana va ong oʻrtasida tabiiy uygʻunlik borligiga ishongan va shuning uchun tana orqali ifodalangan har qanday harakatlar ongga oʻtadi deb hisoblagan.[4] Tana kovtovda past holatda joylashganligi sababli, inson tabiiy ravishda uning ongida hurmat tuygʻusini shakllantiradi. Inson oʻziga nima qilsa, ongiga ham ta'sir qiladi. Konfutsiy falsafasi hurmatni jamiyat uchun muhim deb hisoblab, ta'zim qilishni muhim marosimga aylantirgan.

Zamonaviy Xitoyda foydalanishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vyetnamlik bitiruvchilar 1897-yilda Konfutsiy sud imtihonida oʻz oʻqituvchilari uchun Kovtov ijro etish orqali minnatdorchilik bildirmoqdalar.

Kovtov va boshqa an'anaviy ehtirom shakllari 4-may harakatidan keyin juda ham yomonlashdi. Bugungi kunda kovtovdan faqat an'anaviy foydalanishning qoldiqlari saqlanib qolgan. Koʻpgina hollarda, tik turgan holat kovtov oʻrnini egalladi. Misol uchun, ba'zilar ajdodlar qabri oldida yoki ajdodlariga an'anaviy qurbonliklar keltirish paytida kawtov qilishadi. Toʻgʻridan-toʻgʻri avlodlar ham ajdodlarning dafn marosimida egilib ta'zim qilishlari mumkin, boshqalari esa shunchaki ta'zim qilishadi. Toʻy paytida, ba'zi er-xotinlar oʻzlarining ota-onalariga kovtov qilishlari mumkin, ammo bugungi kunda tik turgan holati koʻproq tarqalgan.[1] Koʻp holatlarda, kovtov chuqur minnatdorchilik bildirish, kechirim soʻrash uchun ishlatilishi mumkin.[5]

Kovtov shogirdlik yoki shogirdlikni oʻz ichiga olgan ba'zi an'anaviy hunarlarda rasmiy kirish marosimining bir qismi sifatida amalda qolmoqda. Misol uchun, Xitoyning jang san'atlari maktablari koʻpincha talabadan ustaga kovtov qilishni talab qiladi. Xuddi shunday, boshqa an'anaviy ijrochilik san'atlari ham koʻpincha kovtovni talab qiladi.[6]

Din

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sajda qilish buddizmdagi umumiy amaliyot boʻlib, faqat Xitoy bilan cheklanmagan. Kovtov koʻpincha buddist haykallari va rasmlari yoki qabrlar oldida uch kishilik guruhlarda oʻtkaziladi. Buddizmda bu koʻproq "toj (bosh) bilan sigʻinish" yoki "besh a'zoni (ikki qoʻl, ikki oyoq va peshona) yerga tashlash" deb ataladi. Misol uchun, ba'zi marosimlarda, bir kishi hurmat oʻrnida, uch kovtovni ketma-ket amalga oshiradi - oʻrnidan turib va har bir toʻplam orasida yana tiz choʻkish orqali. Bundan tashqari, ba'zi buddist ziyoratchilar uzoq safarlari davomida qilingan har uch qadam uchun bir marta egiladilar, bu uchinchi raqam Buddizmning uch marvaridiga: Buddaga, Dxarmaga va Sanghaga ishora qiladi. Hindistonda ma'badlardagi xudolarga, ota-onalarga va oqsoqollarga hurmat koʻrsatish uchun hindlar tomonidan sajda qilish keng tarqalgan. Hozirgi zamonda keksalarga ta’zim qilib, oyoqlariga tekkizish orqali ehtirom koʻrsatadilar.

Diplomatiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

"Kovtov" soʻzi XIX asr boshlarida kamonni tasvirlash uchun ingliz tiliga kirdi. Ammo tez orada uning ma'nosi har qanday shafqatsiz boʻysunish yoki yirtqichlarni tasvirlash uchun oʻzgardi. Bu atama hali ham ingliz tilida jismoniy harakatdan va Sharqiy Osiyo kontekstidan ajratilgan ma'noda keng qoʻllanadi.

Gollandiya elchisi Isaak Titsing 1794-1795-yillardagi imperator Syanlun saroyida boʻlgan missiyasi chogʻida kovtovdan bosh tortmadi. Titsingh missiyasi a'zolari, jumladan Andreas Everardus van Braam Xoukgeest va Kretyen -Lui-Jozef de Guignes, imperator saroyining murakkab odob-axloq qoidalariga rioya qilish uchun barcha sa'y-harakatlarni amalga oshirdilar.

1763-yilda Syanlunga toʻrtta ajoyib otni sovgʻa qilgan afgʻon elchisi afgʻon amiri Ahmadshohga keskin munosabatda boʻldi. Sin va Durroniy imperiyalari oʻrtasidagi keskin munosabatlar fonida Xitoy rasmiylari afgʻonlarga kelajakda Pekinga elchi yuborishni taqiqladi.[7]

Ikki marta xitoy elchilari chet el hukmdoriga, xususan, rus podshosiga kovtov qilishgan. Moskvaga missiyasi davomida 1731-yilda Rossiyada boʻlgan Sin elchisi imperator Yonchjen koʻrsatmasiga binoan keyingi yili Rossiyaning yangi poytaxti Sankt-Peterburgga boshqa missiyani olib borgan Desin kabi qirolicha Anna oldida kovtov qiladi.[8] Xsuning ta'kidlashicha, imperator Kansi Rossiyaga Sin tashqi aloqalarida qaram davlatlari qatoriga kiritilmasligi, ya'ni Xitoy bilan soʻzsiz tengligi sifatida tan olinishi orqali unga alohida maqom berilishini buyurgan.

Kovtov koʻpincha ichki Osiyo diplomatik munosabatlarida ham amalga oshirildi. 1636-yilda bosqinchi manjurlar tomonidan magʻlubiyatga uchraganidan soʻng, Choson qiroli Injo (Koreya) Sin imperatori Xong Tayjiga vassal maqomini olish uchun uch marta ta'zim qilishga majbur boʻldi. Xitoyga tashrif buyurgan barcha Osiyo elchilari odatiga aylanganidek, Choson elchilari Xitoyga qilgan tashriflari chogʻida Sin imperatoriga uch marta kovtov qilishgan va bu 1896-yilgacha, birinchi Xitoy-Yapon urushi natijasida Koreya imperiyasi Singa qaram maqomini olib tashlagan paytgacha davom etgan..[9]

Ryukyu qirolligining qiroli ham yerga uch marta tiz choʻkib, boshini toʻqqiz marta yerga tekkizib, Xitoy imperatorlariga sodiqligini koʻrsatishi kerak edi.[10]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Kipnis, Andrew B. „Kowtowing“, . Producing Guanxi: Sentiment, Self, and Subculture in a North China Village (en). Duke University Press, 1997 — 75-83-bet. ISBN 978-0-8223-1873-6. 
  2. ↑ Ge Feng. Traditional Chinese Rites and Rituals. Cambridge Scholars Publishing, 2016 — 110-bet. ISBN 9781443887830. 
  3. ↑ Hsu, Immanuel. The Rise of Modern China. New York: Oxford University Press, 1970 — 152-bet. 
  4. ↑ Eva Kit Wah Man. Issues of Contemporary Art and Aesthetics in Chinese Context. Springer, 2015 — 32-bet. ISBN 9783662465103. 
  5. ↑ Xiaofei Kang. The Cult of the Fox: Power, Gender, and Popular Religion in Late Imperial and Modern China. Columbia UP, 2005 — 103-bet. ISBN 9780231508223. 
  6. ↑ Eric Reinders. Buddhist and Christian Responses to the Kowtow Problem in China. Bloomsbury Publishing, 2015 — 139-bet. ISBN 9781474227292. 
  7. ↑ L. J. Newby. The Empire And the Khanate: A Political History of Qing Relations With Khoqand C1760-1860. Brill, 2005. ISBN 978-9004145504. .
  8. ↑ Hsu, Immunel C.-Y. (1999), The Rise of Modern China, New York, Oxford University Press, pp. 115–118
  9. ↑ {{{title}}} (zh). Annals of Joseon Dynasty. „龍胡入報, 出傳汗言曰: "前日之事, 欲言則長矣。 今能勇決而來, 深用喜幸。" 上答曰: "天恩罔極。" 龍胡等引入, 設席於壇下北面, 請上就席, 使淸人臚唱。 上行三拜九叩頭禮。“ 
  10. ↑ 重点領域研究「沖縄の歴史情報研究 (History Study of Okinawa) (ja). „– 「通航一覧・琉球国部 正編 巻之二十三　琉球国部二十三、唐国往来」"“ 

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

 

  • Fairbank, John K., and Ssu-yu Teng. "On the Ch'ing tributary system." Harvard Journal of Asiatic Studies 6.2 (1941): 135–246. online
  • Frevert, Ute. "Kneeling and the Protocol of Humiliation." in by Benno Gammerl, Philipp Nielsen, and Margrit, eds. Encounters with Emotions: Negotiating Cultural Differences since Early Modernity (2019): pp. 133–159 excerpt.
  • Gao, Hao. "The "Inner Kowtow Controversy" During the Amherst Embassy to China, 1816–1817." Diplomacy & Statecraft 27.4 (2016): 595–614.
  • Hevia, James L. "ʻThe ultimate gesture of deference and debasement’: kowtowing in China." Past and Present 203.suppl_4 (2009): 212–234.
  • Pritchard, Earl H. "The kotow in the Macartney embassy to China in 1793." Journal of Asian Studies 2.2 (1943): 163–203. online
  • Reinders, Eric. Buddhist and Christian Responses to the Kowtow Problem in China. Bloomsbury Publishing, 2015 — 139-bet. ISBN 9781474227292. 
  • Rockhill, William Woodville. "Diplomatic Missions to the Court of China: The Kotow Question I," The American Historical Review, Vol. 2, No. 3 (Apr. 1897), pp. 427–442. online
  • Rockhill, William Woodville. "Diplomatic Missions to the Court of China: The Kotow Question II," The American Historical Review, Vol. 2, No. 4 (Jul. 1897), pp. 627–643. online
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kovtov_marosimi&oldid=5191185" dan olindi